Uphononongo-nzulu ngonxulumano lwamaqhalo esixhosa nesimo sentlalo nendima yawo kuphuhliso lolwimi
- Authors: Dongwana, Nosicelo
- Date: 2019-04
- Subjects: Proverbs, Xhosa , Xhosa language -- Idioms , Xhosa language
- Language: Isixhosa
- Type: Master's theses , text
- Identifier: http://hdl.handle.net/10948/38745 , vital:34945
- Description: Olu phando luphonononga nzulu indlela amaqhalo anxulumene ngayo nesimosentlalo, kwanendlela athi asetyenziswe ngayo ukuphuhlisa ulwimi. Ingcinga ephambili nengundoqo wophando kukuguquka nokutshintsha kolwimi lwesiXhosa ngenxa yesimo sentlalo esingasafaniyo neso samandulo. Kolu phando kuqale kwavela ingcaciso yokuba liyintoni iqhalo, lubeka elubala iingongoma ezahlukileyo ngokwezimvo neembono zeengcali zolwimi nababhali. Lukhangela indima yesimo sentlalo kulwimi lugxininisa kumaqhalo nezaci zamandulo. Luzama kangako ukuphawula indlela ulwimi olunxibelelana ngayo nesimo-ntlalo kwakunye nendalo ngokubanzi. Luveza indima ephambili edlalwa ngamaqhalo nezaci kwinkcubeko nobomi besizwe samaXhosa ngokubanzi, lusebenzisa amaqhalo nezaci zamandulo tanci. Lubonisa ukuba ulwimi aluphelelanga ekubeni yintetho edala ukunxibelelana phakathi kwabantu kuphela, koko luyinqwelo ethwala uxanduva lokudlulusela ulwazi nenkcubeko yesizwe evezwa ngezisusa, imisitho namatheko esiNtu, ngeembali namabali abaliswe ngomlomo esebenzisa izaci namaqhalo, eziyinkcubeko yesizwe zona kuqala. Olu phando lubhentsisa elubala indlela ulwimi olulityathanga loqhagamshelwano ngayo phakathi komntu nendalo. Luvelisa pahaha iimeko zasekuhlaleni ezithe zanefuthe elingelihle kwindalo nezithe zabangela ukutshabalala kolwimi. Le meko iboniswa ngokucacilelyo igxininisa ekubeni nantoni eyenzeka ekuhlaleni ichaphazele ulwimi olusisithuthi sokuchaza oko kwenzekayo. Ukuguquka kwesimo-sentlalo ngenxa yefuthe lokufika kwabantu abaMhlophe kuyabonakaliswa lolu phando, luveza kananjalo iindlela neemeko ezithe zabonakala zichaphazela ukusetyenziwsa kwamaqhalo nezaci kulwimi lwesiXhosa. Ukuguquka v kwesimo-sentlalo okube ngunobangela wenguqu kulwimi lwesiXhosa kuvezwa apha ngokubonakalisa iimeko zokufa kwesigama sesiXhosa, ukulahleka kweentsingiselo zamaqhalo nezaci ngenxa yoku kutshintsha kobomi basendulo nokuba ezo zinto zazisakwalatha zingasekho, lilonke igama lingenanto isisihlahla elingathi likhombe okanye libhekise kuyo. Olu phando luzibeke phandle iindlela ezibe nefuthe lokudodobalisa ulwimi lwesiXhosa, nezinye iilwimi zemveli zeli laseMzantsi Afrika (ne-Afrika iphela) ngokuxutywa neelwimi zabaMhlophe. Indima edlalwe sisikolo ekucinezeleni iilwimi zethu thina baNtsundu ngokungasetyenziswa ngendlela efanelekileyo nokuthi abantwana abaselula kakhulu banyanzeleke ukuba balutyeshele ulwimi lwabo basebenzise olwasemzini. Zonke ezi ndlela zokungcikiva iilwimi zethu nezibe nalo ifuthe elingelihle kumaqhalo zithiwa thaca etafileni lolu phando. Ukuqwalasela iintetho ezingamaqhalo amatsha, izaci neentetho ezintsha ezinefuthe lobuKristu, isimo-sentlalo sasedolophini, ifuthe lesikolo nokuphangela yenye yeengongoma ezibalulekileyo ezixoxwa lolu phando. Ngokusebenzisa ezi meko zintsha zesimontlalo, sisebenzisa ezi lwimi zasemzini ngobuchule bengqondo nokuphangalala kolwazi lwethu ngolwimi lwethu, kubonakala njengenye yeendlela eziphucula ziphuhlise ulwimi lwethu. Ukusetyenziswa kumanye amaqonga asekuhlaleni kuphuhlisa kugxininise indima ebalulekileyo yezi ntetho zingamaqhalo nezaci esiXhosa, njengakubhalo lweencwadi, ukusetyenziswa kumaphepha-ndaba, nakusasazo lukanomathotholo noomabonwakude. Ukuqanjwa kweengoma namaculo ngawo, kuqaqambisa ixabiso lawo kubomi babantu abantetho isisiXhosa kuveziwe ziingxoxo ezithe xaxe kolu phando. vi Uluvo lweengcali lokuba ukusetyenziswa kwamaqhalo nezaci (amadala namatsha) ekufundiseni, ekuphuhliseni ushishino, ezinkonzweni kwiintshumayelo noqeqesho bashumyeli, ingayeyona ndlela igcina amaqhalo nezaci ilondoloze nenkcubeko yethu, ngolwimi lwethu luchatshazelwa lolu phando. Ubuchule bokubhala amaqhalo esiXhosa abesakuba yinxalenye yoncwadi lwemveli olube ludluliselwa kwizizukulwana ngobaliso lomlomo bukhankanyiwe, kwakunye nendima yemigaqo-ntetho yolwimi lwesiXhosa, lujonga indlela amaqhalo athi abunjwe ngayo enganxaxhanga kwimigaqo-ntetho yolwimi lwesiXhosa, koko ewaphuhlisa ngakumbi kubandakanywa kolu phando. Ndiyathemba ukuba olu phando luza kuba ngumchankcatho wocelo-mngeni kuphuhliso lolwimi lwesiXhosa ngamaqhalo nezaci, nayinkcubeko esisihombo solwimi lwesiXhosa, siwasebenzise ngendlela efanelekileyo sikhulise ulwimi lwethu sizidle ngalo sisazi ukuba singamelana nelizwe langomso. , Thesis (MA) -- Faculty of Humanities, School of Language, Media and Communication, 2019
- Full Text:
- Date Issued: 2019-04
- Authors: Dongwana, Nosicelo
- Date: 2019-04
- Subjects: Proverbs, Xhosa , Xhosa language -- Idioms , Xhosa language
- Language: Isixhosa
- Type: Master's theses , text
- Identifier: http://hdl.handle.net/10948/38745 , vital:34945
- Description: Olu phando luphonononga nzulu indlela amaqhalo anxulumene ngayo nesimosentlalo, kwanendlela athi asetyenziswe ngayo ukuphuhlisa ulwimi. Ingcinga ephambili nengundoqo wophando kukuguquka nokutshintsha kolwimi lwesiXhosa ngenxa yesimo sentlalo esingasafaniyo neso samandulo. Kolu phando kuqale kwavela ingcaciso yokuba liyintoni iqhalo, lubeka elubala iingongoma ezahlukileyo ngokwezimvo neembono zeengcali zolwimi nababhali. Lukhangela indima yesimo sentlalo kulwimi lugxininisa kumaqhalo nezaci zamandulo. Luzama kangako ukuphawula indlela ulwimi olunxibelelana ngayo nesimo-ntlalo kwakunye nendalo ngokubanzi. Luveza indima ephambili edlalwa ngamaqhalo nezaci kwinkcubeko nobomi besizwe samaXhosa ngokubanzi, lusebenzisa amaqhalo nezaci zamandulo tanci. Lubonisa ukuba ulwimi aluphelelanga ekubeni yintetho edala ukunxibelelana phakathi kwabantu kuphela, koko luyinqwelo ethwala uxanduva lokudlulusela ulwazi nenkcubeko yesizwe evezwa ngezisusa, imisitho namatheko esiNtu, ngeembali namabali abaliswe ngomlomo esebenzisa izaci namaqhalo, eziyinkcubeko yesizwe zona kuqala. Olu phando lubhentsisa elubala indlela ulwimi olulityathanga loqhagamshelwano ngayo phakathi komntu nendalo. Luvelisa pahaha iimeko zasekuhlaleni ezithe zanefuthe elingelihle kwindalo nezithe zabangela ukutshabalala kolwimi. Le meko iboniswa ngokucacilelyo igxininisa ekubeni nantoni eyenzeka ekuhlaleni ichaphazele ulwimi olusisithuthi sokuchaza oko kwenzekayo. Ukuguquka kwesimo-sentlalo ngenxa yefuthe lokufika kwabantu abaMhlophe kuyabonakaliswa lolu phando, luveza kananjalo iindlela neemeko ezithe zabonakala zichaphazela ukusetyenziwsa kwamaqhalo nezaci kulwimi lwesiXhosa. Ukuguquka v kwesimo-sentlalo okube ngunobangela wenguqu kulwimi lwesiXhosa kuvezwa apha ngokubonakalisa iimeko zokufa kwesigama sesiXhosa, ukulahleka kweentsingiselo zamaqhalo nezaci ngenxa yoku kutshintsha kobomi basendulo nokuba ezo zinto zazisakwalatha zingasekho, lilonke igama lingenanto isisihlahla elingathi likhombe okanye libhekise kuyo. Olu phando luzibeke phandle iindlela ezibe nefuthe lokudodobalisa ulwimi lwesiXhosa, nezinye iilwimi zemveli zeli laseMzantsi Afrika (ne-Afrika iphela) ngokuxutywa neelwimi zabaMhlophe. Indima edlalwe sisikolo ekucinezeleni iilwimi zethu thina baNtsundu ngokungasetyenziswa ngendlela efanelekileyo nokuthi abantwana abaselula kakhulu banyanzeleke ukuba balutyeshele ulwimi lwabo basebenzise olwasemzini. Zonke ezi ndlela zokungcikiva iilwimi zethu nezibe nalo ifuthe elingelihle kumaqhalo zithiwa thaca etafileni lolu phando. Ukuqwalasela iintetho ezingamaqhalo amatsha, izaci neentetho ezintsha ezinefuthe lobuKristu, isimo-sentlalo sasedolophini, ifuthe lesikolo nokuphangela yenye yeengongoma ezibalulekileyo ezixoxwa lolu phando. Ngokusebenzisa ezi meko zintsha zesimontlalo, sisebenzisa ezi lwimi zasemzini ngobuchule bengqondo nokuphangalala kolwazi lwethu ngolwimi lwethu, kubonakala njengenye yeendlela eziphucula ziphuhlise ulwimi lwethu. Ukusetyenziswa kumanye amaqonga asekuhlaleni kuphuhlisa kugxininise indima ebalulekileyo yezi ntetho zingamaqhalo nezaci esiXhosa, njengakubhalo lweencwadi, ukusetyenziswa kumaphepha-ndaba, nakusasazo lukanomathotholo noomabonwakude. Ukuqanjwa kweengoma namaculo ngawo, kuqaqambisa ixabiso lawo kubomi babantu abantetho isisiXhosa kuveziwe ziingxoxo ezithe xaxe kolu phando. vi Uluvo lweengcali lokuba ukusetyenziswa kwamaqhalo nezaci (amadala namatsha) ekufundiseni, ekuphuhliseni ushishino, ezinkonzweni kwiintshumayelo noqeqesho bashumyeli, ingayeyona ndlela igcina amaqhalo nezaci ilondoloze nenkcubeko yethu, ngolwimi lwethu luchatshazelwa lolu phando. Ubuchule bokubhala amaqhalo esiXhosa abesakuba yinxalenye yoncwadi lwemveli olube ludluliselwa kwizizukulwana ngobaliso lomlomo bukhankanyiwe, kwakunye nendima yemigaqo-ntetho yolwimi lwesiXhosa, lujonga indlela amaqhalo athi abunjwe ngayo enganxaxhanga kwimigaqo-ntetho yolwimi lwesiXhosa, koko ewaphuhlisa ngakumbi kubandakanywa kolu phando. Ndiyathemba ukuba olu phando luza kuba ngumchankcatho wocelo-mngeni kuphuhliso lolwimi lwesiXhosa ngamaqhalo nezaci, nayinkcubeko esisihombo solwimi lwesiXhosa, siwasebenzise ngendlela efanelekileyo sikhulise ulwimi lwethu sizidle ngalo sisazi ukuba singamelana nelizwe langomso. , Thesis (MA) -- Faculty of Humanities, School of Language, Media and Communication, 2019
- Full Text:
- Date Issued: 2019-04
Uphononongo-nzulu ngonxulumano lwamaqhalo esiXhosa nesimo sentlalo nendima yawo kuphuhliso lolwimi
- Authors: Dongwana, Nosicelo
- Date: 2019
- Subjects: Proverbs, Xhosa Xhosa language -- Idioms Xhosa language -- translation
- Language: IsiXhosa
- Type: MA
- Identifier: http://hdl.handle.net/10948/38741 , vital:34948
- Description: Olu phando luphonononga nzulu indlela amaqhalo anxulumene ngayo nesimo- sentlalo, wanendlela athi asetyenziswe ngayo ukuphuhlisa ulwimi. Ingcinga ephambili nengundoqo wophando ukuguquka nokutshintsha kolwimi lwesiXhosa ngenxa yesimo sentlalo esingasafaniyo neso samandulo. Kolu phando kuqale kwavela ingcaciso yokuba liyintoni iqhalo, lubeka elubala iingongoma ezahlukileyo ngokwezimvo neembono zeengcali zolwimi nababhali. Lukhangela indima yesimo sentlalo kulwimi lugxininisa kumaqhalo nezaci zamandulo. Luzama kangako ukuphawula indlela ulwimi olunxibelelana ngayo nesimo-ntlalo kwakunye nendalo ngokubanzi. Luveza indima ephambili edlalwa ngamaqhalo nezaci kwinkcubeko nobomi besizwe samaXhosa ngokubanzi, lusebenzisa amaqhalo nezaci zamandulo tanci. Lubonisa ukuba ulwimi aluphelelanga ekubeni yintetho edala ukunxibelelana phakathi kwabantu kuphela, koko luyinqwelo ethwala uxanduva lokudlulusela ulwazi nenkcubeko yesizwe evezwa ngezisusa, imisitho namatheko esiNtu, ngeembali namabali abaliswe ngomlomo esebenzisa izaci namaqhalo, eziyinkcubeko yesizwe zona kuqala. Olu phando lubhentsisa elubala indlela ulwimi olulityathanga loqhagamshelwano ngayo phakathi komntu nendalo. Luvelisa pahaha iimeko zasekuhlaleni ezithe zanefuthe elingelihle kwindalo nezithe zabangela ukutshabalala kolwimi. Le meko iboniswa ngokucacilelyo igxininisa ekubeni nantoni eyenzeka ekuhlaleni ichaphazele ulwimi olusisithuthi sokuchaza oko kwenzekayo. Ukuguquka kwesimo-sentlalo ngenxa yefuthe lokufika kwabantu abaMhlophe kuyabonakaliswa lolu phando, luveza kananjalo iindlela neemeko ezithe zabonakala zichaphazela ukusetyenziwsa kwamaqhalo nezaci kulwimi lwesiXhosa. UkuguqukaUluvo lweengcali lokuba ukusetyenziswa kwamaqhalo nezaci (amadala namatsha) ekufundiseni, ekuphuhliseni ushishino, ezinkonzweni kwiintshumayelo noqeqesho bashumyeli, ingayeyona ndlela igcina amaqhalo nezaci ilondoloze nenkcubeko yethu, ngolwimi lwethu luchatshazelwa lolu phando. Ubuchule bokubhala amaqhalo esiXhosa abesakuba yinxalenye yoncwadi lwemveli olube udluliselwa kwizizukulwana ngobaliso lomlomo ukhankanyiwe, kwakunye nendima yemigaqo-ntetho yolwimi lwesiXhosa, lujonga indlela amaqhalo athi abunjwe ngayo enganxaxhanga kwimigaqo-ntetho olwimi lwesiXhosa, koko ewaphuhlisa ngakumbi kubandakanywa kolu phando. Ndiyathemba ukuba olu phando luza kuba ngumchankcatho wocelo-mngeni kuphuhliso lolwimi lwesiXhosa ngamaqhalo nezaci, nayinkcubeko esisihombo solwimi lwesiXhosa, siwasebenzise ngendlela efanelekileyo sikhulise ulwimi lwethu sizidle ngalo sisazi ukuba singamelana nelizwe langomso.
- Full Text:
- Date Issued: 2019
- Authors: Dongwana, Nosicelo
- Date: 2019
- Subjects: Proverbs, Xhosa Xhosa language -- Idioms Xhosa language -- translation
- Language: IsiXhosa
- Type: MA
- Identifier: http://hdl.handle.net/10948/38741 , vital:34948
- Description: Olu phando luphonononga nzulu indlela amaqhalo anxulumene ngayo nesimo- sentlalo, wanendlela athi asetyenziswe ngayo ukuphuhlisa ulwimi. Ingcinga ephambili nengundoqo wophando ukuguquka nokutshintsha kolwimi lwesiXhosa ngenxa yesimo sentlalo esingasafaniyo neso samandulo. Kolu phando kuqale kwavela ingcaciso yokuba liyintoni iqhalo, lubeka elubala iingongoma ezahlukileyo ngokwezimvo neembono zeengcali zolwimi nababhali. Lukhangela indima yesimo sentlalo kulwimi lugxininisa kumaqhalo nezaci zamandulo. Luzama kangako ukuphawula indlela ulwimi olunxibelelana ngayo nesimo-ntlalo kwakunye nendalo ngokubanzi. Luveza indima ephambili edlalwa ngamaqhalo nezaci kwinkcubeko nobomi besizwe samaXhosa ngokubanzi, lusebenzisa amaqhalo nezaci zamandulo tanci. Lubonisa ukuba ulwimi aluphelelanga ekubeni yintetho edala ukunxibelelana phakathi kwabantu kuphela, koko luyinqwelo ethwala uxanduva lokudlulusela ulwazi nenkcubeko yesizwe evezwa ngezisusa, imisitho namatheko esiNtu, ngeembali namabali abaliswe ngomlomo esebenzisa izaci namaqhalo, eziyinkcubeko yesizwe zona kuqala. Olu phando lubhentsisa elubala indlela ulwimi olulityathanga loqhagamshelwano ngayo phakathi komntu nendalo. Luvelisa pahaha iimeko zasekuhlaleni ezithe zanefuthe elingelihle kwindalo nezithe zabangela ukutshabalala kolwimi. Le meko iboniswa ngokucacilelyo igxininisa ekubeni nantoni eyenzeka ekuhlaleni ichaphazele ulwimi olusisithuthi sokuchaza oko kwenzekayo. Ukuguquka kwesimo-sentlalo ngenxa yefuthe lokufika kwabantu abaMhlophe kuyabonakaliswa lolu phando, luveza kananjalo iindlela neemeko ezithe zabonakala zichaphazela ukusetyenziwsa kwamaqhalo nezaci kulwimi lwesiXhosa. UkuguqukaUluvo lweengcali lokuba ukusetyenziswa kwamaqhalo nezaci (amadala namatsha) ekufundiseni, ekuphuhliseni ushishino, ezinkonzweni kwiintshumayelo noqeqesho bashumyeli, ingayeyona ndlela igcina amaqhalo nezaci ilondoloze nenkcubeko yethu, ngolwimi lwethu luchatshazelwa lolu phando. Ubuchule bokubhala amaqhalo esiXhosa abesakuba yinxalenye yoncwadi lwemveli olube udluliselwa kwizizukulwana ngobaliso lomlomo ukhankanyiwe, kwakunye nendima yemigaqo-ntetho yolwimi lwesiXhosa, lujonga indlela amaqhalo athi abunjwe ngayo enganxaxhanga kwimigaqo-ntetho olwimi lwesiXhosa, koko ewaphuhlisa ngakumbi kubandakanywa kolu phando. Ndiyathemba ukuba olu phando luza kuba ngumchankcatho wocelo-mngeni kuphuhliso lolwimi lwesiXhosa ngamaqhalo nezaci, nayinkcubeko esisihombo solwimi lwesiXhosa, siwasebenzise ngendlela efanelekileyo sikhulise ulwimi lwethu sizidle ngalo sisazi ukuba singamelana nelizwe langomso.
- Full Text:
- Date Issued: 2019
- «
- ‹
- 1
- ›
- »